مالیات بر ارزش افزوده، به انگلیسی Value Added Tax و بطور مخفف VAT، مالیاتی است که بر مصرف کالاها و خدمات اعمال می شود و در هر مرحله از زنجیره تامین، از تولید تا فروش، به محصول یا خدمت افزوده می گردد. مالیات بر ارزش افزوده را می توان یکی از انواع مالیات غیرمستقیم و منابع درآمد دولتها دانست که بر عهده مصرف کننده نهایی می باشد.
برخلاف مالیات بر درآمد تصاعدی که بیشتر از افراد ثروتمند دریافت می شود، مالیات بر ارزش افزوده به طور مساوی برای هر خرید دریافت می گردد. بیش از 160 کشور در جهان، از جمله ایران، از سیستم مالیات بر ارزش افزوده استفاده می کنند. بر اساس آخرین قوانین مالیاتی امسال، محاسبه ارزش افزوده از طریق خوداظهاری مالیاتی و در سامانه ارزش افزوده انجام می گیرد. مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده نیز، 15 روز بعد از پایان هر فصل تعیین شده است.
تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده
ایده مالیات بر ارزش افزوده بر اولین بار در اروپایی ارائه شد. ایده مالیات بر ارزش افزوده برای اولین بار در آلمان مطرح شد و در سال 1954 یکی از مقامات مالیاتی فرانسه با نام موریس لوره مفهوم مشابه ای از آن را به عنوان مالیات غیرمستقیم بر مصرف (TVA) ارائه داد.
ایده او به سرعت پذیرفته شد زیرا مالیات دهندگان را در تمام سطوح در فرآیند تولید مجبور می کرد تا مالیات را خودشان مدیریت و حساب کنند، نه اینکه بار را فقط بر دوش خرده فروشان بگذارند یا نیاز به ارزیابی توسط مقامات مالیاتی داشته باشند.
براساس مطالعات انجام شده توسط صندوق بین‌المللی پول (IMF)، هر کشوری که به مالیات بر ارزش افزوده روی می‌آورد، در ابتدا ممکن است تأثیر منفی بر کاهش درآمدهای مالیاتی را احساس کند. با این حال، در درازمدت، تصویب مالیات بر ارزش افزوده در اکثر موارد باعث افزایش درآمد دولت شده و مؤثر واقع می شوند.
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
به عنوان مثال، یک شرکت تولید کننده تولید کننده خودرو را در نظر داشته باشید که در کشوری با نرخ 9% مالیات بر ارزش افزوده در حال فعالیت است.
این شرکت مواد خام را با قیمت 3 میلیون ریال خریداری می‌کند که طبیعتاً مالیات بر ارزش افزوده ی آن 270,000 ریال است و باید آن را به دولت پرداخت نماید. جمع قیمت کل در این حالت 3,270,000 می‌شود.
شرکت خودروساز محصولات تولید شده را به قیمت 6 میلیون ریال به علاوه 540,000 ریال ارزش افزوده و جمع کلی 6,540,000 ریال به توزیع کننده می‌فروشد. در این حالت تولید کننده فقط 270,000 ریال به عنوان مالیات بر ارزش افزوده را به دولت پرداخت کرده است. به عبارتی دیگر تولید کننده 9% سودی که در این فرآیند به دست آورده است (3 میلیون ریال) را به عنوان VAT پرداخت می‌کند.
در نهایت توزیع کننده خودرو را با قیمت 10 میلیون ریال که ارزش افزوده آن 900,000 ریال می‌شود به مصرف کننده نهایی می‌فروشد که جمع کل آن 10,900,000 میلیون ریال می‌شود. توزیع کننده در این مرحله 450,000 ریال را به عنوان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت می‌کند. 450000 ریال مابقی را تولید کننده در مرحله قبل پرداخت کرده است و به عبارتی توزیع کننده در این مرحله 9% سودخالص خود را پرداخت می‌کند.
مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر فروش
مالیات بر فروش شباهت بسیاری به مالیات بر ارزش افزوده دارد، با این تفاوت که مالیات بر فروش تنها یک بار در مرحله نهایی خرید محاسبه می شود. برخلاف مالیات بر ارزش افزوده که در هر مرحله از خرید/تولید محاسبه می گردد و توسط هر خریدار متوالی پرداخت می شود، مالیات بر فروش تنها یک بار توسط مصرف کننده نهایی پرداخت می شود.
یک مزیت کلیدی مالیات بر ارزش افزوده نسبت به مالیات بر فروش این است که می توان مبلغ مالیات را به مراحل مختلف زنجیره تامین تخصیص داد. از آنجایی که مالیات فروش فقط یک بار توسط خریدار نهایی پرداخت می شود، نمی توان ارزش افزوده را در هر مرحله اندازه گیری نمود.
مزایا و معایب مالیات بر ارزش افزوده
در وهله‌ی اول به سراغ مزایای مالیات بر ارزش افزوده می رویم:
- از آنجایی که مالیات بر ارزش افزوده یک مالیات بر مصرف است، درآمد ثابت خواهد ماند.
- در مقایسه با سایر مالیات های غیرمستقیم، مدیریت مالیات بر ارزش افزوده آسان است.
- به راحتی می توان با نرخ مالیات پایین، درآمد بالایی را کسب نمود.
- از آنجایی که مالیات بر ارزش افزوده به صورت اقساط کوچک وصول می شود، بطور کلی بار سنگینی به مصرف کنندگان تحمیل نمی شود.
- مالیات بر ارزش افزوده یک مالیات خنثی است که می توان آن را بر انواع کسب و کارها اعمال کرد.
در ادامه به سراغ معایب مالیات بر ارزش افزوده می رویم:
- محاسبه ارزش افزوده در هر مرحله از زنجیره تامین کار ساده و آسانی نیست.
- مالیات بر ارزش افزوده عملاً معنایی برای افراد ثروتمند ندارد. بنابراین، افرادی که از قشر متوسط و یا ضعیف جامعه هستند را بیشتر تحت تأثیر قرار می دهد.
- کلیه سوابق خرید و فروش برای محاسبه ارزش افزوده باید بطور کامل حفظ شوند که این موضوع باعث افزایش پیچیدگی مدیریت اسناد مالی می شود.